Poszczególne elementy układu oddechowego pozwalają na wdech i wydech, a górne i dolne drogi oddechowe zapewniają swobodny przepływ powietrza. Często jednak dochodzi do ich zapalenia. Zwłaszcza infekcje górnych dróg oddechowych stanowią częsty powód wizyt w gabinetach lekarskich. Co warto wiedzieć o ich budowie, działaniu i chorobach? Sprawdź!
Spis treści:
- Budowa układu oddechowego. Jak zbudowane są górne drogi oddechowe?
- Jakie funkcje pełnią górne drogi oddechowe?
- Jak dochodzi do zakażenia górnych dróg oddechowych?
- Jakie choroby atakują górne drogi oddechowe?
Budowa układu oddechowego. Jak zbudowane są górne drogi oddechowe?
Drogi oddechowe wraz z płucami tworzą układ oddechowy. Zalicza się do niego również klatka piersiowa z mięśniami oddechowymi. Dolne drogi oddechowe tworzą tchawica, oskrzela i oskrzeliki [1]. Do górnych dróg oddechowych należą jama nosowa, zatoki przynosowe, gardło i krtań [2].
Jak są zbudowane najważniejsze części dróg oddechowych górnych? [2]
- Jama nosowa: ma około 6 cm długości. Wyściela ją błona śluzowa z rzęskami. W jej skład wchodzą nozdrza przednie i tylne oraz przegroda nosowa.
- Zatoki przynosowe: szczękowe, czołowa, sitowa i klinowa. Pokrywa je cienka błona śluzowa z rzęskami.
- Gardło: u dorosłych ma 12-13 cm długości. Jest to odcinek od postawy czaszki VI kręgu szyjnego.
- Krtań: ma ok. 4-6 cm długości. To główny narząd głosowy. Składa się z głośni, mięśni i szkieletu, który tworzą charakterystyczne chrząstki.
Jakie funkcje pełnią górne drogi oddechowe?
Górne drogi oddechowe wraz z pierwszymi szesnastoma rozgałęzieniami należą do strefy przewodzącej układu oddechowego. Ich działania skupia się na transporcie powietrza do kolejnych odcinków układu oddechowego. Nie zachodzi w nich wymiana gazowa, ale powietrze jest odpowiednio przygotowywane, zanim wyruszy w dalszą drogę. Dlatego funkcje górnych dróg oddechowych obejmują ogrzewanie i nawilżanie powietrza. Muszą je także oczyszczać. To oznacza, że człowiek wykonuje wdech, a poszczególne części górnego odcinka układu oddechowego odpowiadają za wychwytywanie, a następnie usuwanie drobnoustrojów oraz zanieczyszczeń [1].
Warto jednak pamiętać, że funkcja całego układu oddechowego człowieka nie skupia się jedynie na udziale w oddychaniu. Odpowiadają one również za wymianę gazową. Wówczas przy wdechu powietrze bogate w tlen przechodzi przez nos w kierunku płuc i stamtąd zostaje wydalone przez jamę ustną na zewnątrz jako powietrze obfite w dwutlenek węgla. Dlatego drogi oddechowe górne są również drogą, dzięki której powietrze może przemieszczać się w obu kierunkach [2].
Jak dochodzi do zakażenia górnych dróg oddechowych?
Gdy do górnych dróg oddechowych trafi wdychane powietrze, jest oczyszczane i ogrzewane oraz nawilżane. Poszczególne odcinki tej części układu oddechowego współdziałają z aktywnością nabłonka z rzęskami, wydzielanym śluzem, odruchem kaszlu i kichania oraz układem odporności. W ten sposób chronią drogi oddechowe przed dostaniem się patogenów. Gdy jednak działanie któregoś elementu zawiedzie i drobnoustroje nie zostaną wyeliminowane, dochodzi do powstania stanu zapalnego [1].
Najczęstsze drobnoustroje chorobotwórcze, które atakują drogi oddechowe to zdecydowanie wirusy. Obserwuje się ich wzmożoną aktywność sezonową, zwłaszcza wczesną wiosną i jesienią [3]. Inne patogeny, które warunkują zakażenie narządu oddechowego to bakterie (w tym atypowe), grzyby i pasożyty [4].
Jakie choroby atakują górne drogi oddechowe?
Najczęstsze choroby górnych dróg oddechowy dotyczą przede wszystkim nosogardła, zatok przynosowych, migdałków podniebiennych i gardła [5].
- Infekcyjny nieżyt nosa: katar może mieć podłoże wirusowe lub bakteryjne. Objawia się wydzieliną z nosa, gorączką, uczuciem zatkania nosa i kichaniem [5].
- Zapalenie zatok przynosowych z towarzyszącym nieżytem nosa: główne objawy choroby to ból lub ucisk w obrębie twarzy, uczucie nabrzmienia i zatkania nosa, gorączka, osłabienie lub utrata węchu oraz spływanie ropnej wydzieliny po tylnej ścianie gardła [5].
- Ostre i przewlekłe zapalenie błony śluzowej gardła i migdałków podniebiennych: najczęściej wywołane przez wirusy, rzadziej przez bakterie. W podłożu wirusowym oprócz silnego bólu gardła i problemów z połykaniem, chorobie towarzyszą typowe objawy przeziębieniowe. Pojawia się kaszel, katar, powiększenie i bolesność węzłów chłonnych. Jeżeli występuje wysoka gorączka i nie ma kaszlu, istnieje prawdopodobieństwo zakażenia bakteryjnego [3].
Wśród częstych chorób atakujących górny odcinek dróg oddechowych znajduje się również ostre zapalenie ucha środkowego. Oprócz silnego bólu ucha chorobie towarzyszą ogólne objawy infekcji wirusowej górnych dróg oddechowych [3].
Nawracające infekcje górnych dróg oddechowych mogą świadczyć o problemie w samym układzie oddechowym lub być objawem zaburzeń ogólnoustrojowych. Główne przyczyny zakażeń o charakterze przewlekłym to m.in.:
- alergia dróg oddechowych;
- refluks żołądkowo-przełykowy;
- przewlekłe zapalenie zatok przynosowych;
- próchnica zębów;
- narażenie na dym papierosowy;
- choroby autoimmunologiczne i genetyczne;
- nowotwory.
Podstawą rozpoznania dolegliwości jest diagnostyka z wywiadem i badaniem przedmiotowym u lekarza rodzinnego lub otolaryngologa. Prawidłowo przeprowadzona pozwala dobrać odpowiednie leczenie do rodzaju chorób górnych dróg oddechowych.
Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.
Najczęściej zadawane pytania dotyczące układu oddechowego:
1. Co to są górne i dolne drogi oddechowe?
Układ oddechowy człowieka tworzą płuca i pęcherzyki płucne oraz dolny (tchawica, oskrzela i oskrzeliki i górny (jama nosowa, zatoki przynosowe, gardło i krtań) odcinek dróg oddechowych. Cały układ oddechowy zapewnia proces oddychania, czyli sprawne pobieranie i transport gazów oddechowych. Umożliwia również wymianę gazową (tlenu i dwutlenku węgla).
2. Jak szybko wyleczyć górne drogi oddechowe?
Choroby układu oddechowego najczęściej leczy się pod kontrolą lekarza pierwszego kontaktu, który wskaże przyjmowanie odpowiedniego produktu leczniczego. Czasami zapalenie płuc wymaga leczenia w warunkach szpitalnych.
W przypadku chorób górnego odcinka układu oddechowego można szybko poradzić sobie z pierwszymi objawami, takimi jak podwyższona temperatura ciała, kaszel, katar i ból gardła. Wystarczy sięgnąć na przykład po środek przeciwgorączkowy, leki przeciwkaszlowe lub obkurczające naczynia błony śluzowej nosa, które poprawiają jego drożność. Większość takich preparatów dostępna jest w aptece bez recepty. Jednak kiedy choroba nie ustępuje po 5-7 dniach lub występują przeciwwskazania do ich stosowania, należy skonsultować się z lekarzem. Podłoże infekcji zależy od wielu czynników i może okazać się, że konieczne będzie przyjmowanie antybiotyku.
Bibliografia:
[1] Chabowski A., Górski J., Fizjologia oddychania [w:] Fizjologia człowieka, red. J. Górski, Warszawa 2010, s. 173-186.
[2] Radlak K., Drogi oddechowe, 2023 (witryna internetowa: https://fizjoterapeuty.pl/anatomia/drogi-oddechowe.html (dostęp: 21.11.20223)).
[3] Czarnik A., Diagnostyka i leczenie wybranych infekcji oraz stanów zapalnych dróg oddechowych. Wytyczne dla lekarzy POZ, Lekarz POZ2021; 7 (5).
[4] Brzoznowski W., Przyczyny i diagnostyka nawracających infekcji górnych dróg oddechowych, 2014 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/pulmonologia/lista/101385,przyczyny-i-diagnostyka-nawracajacych-infekcji-gornych-drog-oddechowych (dostęp: 21.11.2023)).
[5] Dzioba A., Zapalenia górnych dróg oddechowych – codzienny problem w praktyce lekarza rodzinnego, Borgis – Medycyna Rodzinna 5/2002, s. 154-160.
