Kaszel – rodzaje, przyczyny i sposoby leczenia

Kaszel stanowi podstawowy mechanizm obronny organizmy. To jeden z objawów infekcji górnych dróg oddechowych, na który pacjenci uskarżają się najczęściej. Towarzyszy jednak nie tylko przeziębieniu i grypie, ale także wielu innym chorobom, dlatego często trudno jest tylko na jego podstawie postawić jednoznaczną diagnozę. Jakie są przyczyny kaszlu ostrego oraz co powoduje kaszel przewlekły? Kiedy warto skonsultować się z lekarzem? Co stosować na kaszel, aby się go pozbyć? Odpowiadamy!

Niejednokrotnie za pojawienie się kaszlu odpowiedzialnych jest kilka niezależnych czynników. Kaszel może mieć pochodzenie płucne i pozapłucne. Szacuje się, że u 38% do 82% chorych wywołała go więcej niż jedna przyczyna, a u 4 na 10 pacjentów odpowiedzialne są aż trzy przyczyny¹. Dlatego kaszlu w żadnym wypadku nie powinno się lekceważyć. Rozpoznanie charakteru i ustalenie czasu występowania może bowiem pomóc we właściwej diagnozie pacjenta.

Spis treści:

• Czym jest kaszel? Jak rozpoznać kaszel suchy i mokry?
• Rodzaje kaszlu
• Kaszel – przyczyny. Jakie są?
• Uporczywy kaszel – jakie objawy mogą mu towarzyszyć?
• Kiedy kaszel wymaga konsultacji lekarskiej?

Czym jest kaszel? Jak rozpoznać kaszel suchy i mokry?

Kaszel jest odruchem fizjologicznym mającym na celu oczyszczenie dróg oddechowych z nadmiaru wydzieliny lub usunięcie z dróg oddechowych ciał obcych. To typowy objaw chorób układu oddechowego towarzyszący przeziębieniu i grypie. Zakażenie w takim przypadku obejmuje gardło, krtań, tchawicę i oskrzela^2,3.

W medycynie stosuje się podział na suchy kaszel i kaszel produktywny, czyli mokry z odkrztuszaniem plwociny². Kaszel suchy a mokry – jak go odróżnić?

Mokry kaszel jest przede wszystkim dużo głębszy niż suchy. W odróżnieniu od suchego nie jest gwałtowny – można powiedzieć, że chory sam decyduje o tym, kiedy kaszle. Podczas kasłania odrywa się gęsta i lepka, biała lub żółtawa wydzielina (plwocina), której nie ma przy kaszlu suchym. Warto też wspomnieć, że uporczywy mokry kaszel z odkrztuszaniem często występuje w godzinach porannych. Powodem tego jest zaleganie w nocy w drogach oddechowych dużej ilości wydzieliny. Z kolei kaszel suchy zwykle ma charakter napadowy i może wywoływać uczucie zalegania ciała obcego w drogach oddechowych, co powoduje odruch kaszlowy. Męczący kaszel napadowy występuje zazwyczaj w ciągu dnia, rzadziej w nocy^2,3.

Rozróżnienie, czy mamy do czynienia z kaszlem suchym, czy kaszlem mokrym, ma istotne znaczenie w kontekście leczenia. Pierwszy wymaga przyjmowania leków przeciwkaszlowych, np. syropu na kaszel suchy lub leków antyalergicznych, z kolei drugi leków wykrztuśnych takich jak kapsułki czy syrop na kaszel mokry, a niekiedy antybiotyków. Wsparciem dla farmakoterapii może być leczenie domowe obejmujący picie syropu z cebuli czy stosowanie inhalacji⁴.

Rodzaje kaszlu

Zacznijmy od tego, że jest kilka różnych rodzajów kaszlu. Najbardziej typowy podział dotyczy czasu jego występowania. Z uwagi na to, wyróżnia się³:

• kaszel ostry – trwa do 3 tygodni,
• kaszel podostry – trwa od 3 do 8 tygodni,
• kaszel przewlekły – trwa ponad 8 tygodni.

Czas trwania kaszlu dużo mówi o jego przyczynie, dlatego lekarze podczas badania zazwyczaj pytają o niego w pierwszej kolejności.

Kaszel – przyczyny. Jakie są?

Pytanie o czas trwania kaszlu jest ważne, ale nie jest jedynym, jakie zadaje diagnozujący specjalista. Oprócz tego chce wiedzieć, jak często występuje kaszel, czy przeszkadza w codziennej aktywności, czy jest intensywny i jak sam chory ocenia jego nasilenie. Dzięki tym informacjom może postawić właściwą diagnozę i od razu wdrożyć leczenie lub wcześniej zlecić wykonanie badań np. spirometrycznego, alergologicznego, laryngologicznego czy RTG klatki piersiowej. Na jakie choroby mogą wskazywać wyniki takich badań?

Przyczyny ostrego kaszlu

Kaszel to dolegliwość występująca w przebiegu wielu różnych chorób. W znacznej liczbie przypadków bezpośrednim powodem wystąpienia kaszlu ostrego jest zapalenie błony śluzowej górnych dróg oddechowych wywołane przez zakażenie wirusowe lub bakteryjne. Ostry kaszel może świadczyć także o wystąpieniu takich chorób jak^2,3:

• infekcje dróg oddechowych (np. przeziębienie),
• astma oskrzelowa,
• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) (a dokładniej jej zaostrzenie),
• choroba alergiczna,
• alergiczny nieżyt nosa,
• zakażenie zatok przynosowych,
• zatorowość płucna,
• aspiracja ciała obcego,
• niewydolność krążenia,
• zaburzenia krtaniowe,
• niektóre zaburzenia rytmu serca,
• niewydolność serca,
• zapalenie oskrzeli,
• zapalenie płuc.

Charakterystyczny, uporczywy kaszel pojawia się także przy zapaleniu krtani, jest to tzw. kaszel krtaniowy (szczekający).

Przyczyny przewlekłego kaszlu

Męczący długotrwały kaszel u dziecka, podobnie zresztą, jak i u osoby dorosłej, towarzyszyć może wielu różnym chorobom. Najważniejsze przyczyny przewlekłego kaszlu trwającego ponad 8 tygodni to m.in.^2,3:

• astma oskrzelowa,
• eozynofilowe zapalenie oskrzeli,
• choroba refluksowa przełyku,
• przewlekłe zapalenie oskrzeli,
• rozstrzenie oskrzeli,
• przerost migdałka gardłowego (tzw. trzeci migdał).

Utrzymujący się kaszel może wskazywać także na przebyte zakażenie górnych dróg oddechowych, jest to tzw. kaszel poinfekcyjny. Czasami spotyka się także przewlekły kaszel przy krztuścu.

Uporczywy kaszel – jakie objawy mogą mu towarzyszyć?

Choroby, którym towarzyszy silny kaszel, można przechodzić w różny sposób. Oznacza to, że wraz z nim może występować wiele różnych objawów. Do najpopularniejszych należą⁵:

• ból gardła,
• gorączka,
• katar,
• ból jamy brzusznej,
• biegunka,
• ból głowy,
• ból mięśni i stawów,
• zapalenie spojówek,
• zmęczenie,
• złe samopoczucie.

Duszący kaszel może powodować bóle w klatce piersiowej i utrudniać oddychanie.

Kiedy kaszel wymaga konsultacji lekarskiej?

Jeśli kaszel utrzymuje się przez dłuższy czas i dodatkowo towarzyszą mu niepokojące objawy takie jak duszność, znaczne osłabienie, krwioplucie czy zmniejszenie masy ciała, wymaga niezwłocznej konsultacji lekarskiej. Specjalista nie tylko powie, jak złagodzić kaszel, ale przede wszystkim poprowadzi leczenie w taki sposób, by wyeliminować jego przyczynę.

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem należy skontaktować się z lekarzem.

Najczęściej zadawane pytania:

1. Jak rozpoznać rodzaj kaszlu?

Kaszel mokry jest bardziej gwałtowny i ma bulgoczący wydźwięk, ponadto przebiega z odkrztuszaniem wydzieliny, natomiast dla kaszlu suchego charakterystyczne jest uczucie drażnienia w tchawicy, jakby głęboko w gardle łaskotało nas piórko.

2. Jaki kaszel powinien niepokoić?

Kaszel suchy czy mokry w przebiegu infekcji zazwyczaj nie jest powodem do zmartwień i można radzić sobie z nim domowymi sposobami. Do lekarza warto udać się wtedy, gdy kaszel nie reaguje na leczenie lub towarzyszą mu objawy takie jak duszność czy krwioplucie.

Bibliografia:

1. Batura-Gabryel H., Kaszel – trudny problem kliniczny, Nowa Medycyna 1/2012.
2. Wiercińska M., Kaszel: kaszel mokry i suchy, sposoby na kaszel, kiedy zgłosić się do lekarza?, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2022 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/70135,kaszel (dostęp: 2022.09.06.)).
3. Szczeklik W., Jankowski M., Jassem E. i in., Kaszel, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2020 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.I.1.16 (dostęp: 2022.09.06.)).
4. Doniec Z., Mastalerz-Migas A., Krenke K. i in., Rekomendacje postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci dla lekarzy POZ, Lekarz POZ, 4/2016.
5. Skotnica B., Angina – objawy, przyczyny, leczenie, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2022 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/laryngologia/78438,zapalenie-gardla-i-angina (dostęp: 2022.09.06.)).